Nowe Ateny

W tej wszakże przedziwnej rozmaitości ukształtowania Polski jest rys jeden naczelny, rys naznaczony najsilniej, rozwinięty najszerzej, wyżłobiony najgłębiej w jej obliczu. Rysem tym jest wielka jej polność.

Ona to nadaje Ziemi naszej koloryt, charakter i ton tak wybitny, że nie mają mocy zatrzeć go, ni przeprzeć ani Tatry, dźwigające na zawrotną wyżynę poszarpane wirchy, ani morza, bijące zapienioną płetwą o dwubrzeże nasze, ani pojeziorne rozcieki Prus, Inflant, Kurlandyi, ani zatajone puszcze Litwy, ani bagniste zapadliska kotliny poleskiej, ani ukrainne stepowe rozłogi.

Wszystko to ma cechę drugorzędności, drugoplanowości jakby, choć ubogaca nam Ziemię majestatem i oryginalnością niezwykłego piękna.

Polność wszakże stanowi istotny rdzeń naszego narodowego życia, naszego duchowego rozwoju, jest syntezą wszystkich rysów oblicza Ziemi-matki.

Jako mieszkaniec wsi, dobrze obeznany ze stroną praktyczną, a raczej niepraktyczną takiego życia, boję się, czy utrzymanie domu na wsi i mieszkania w nim nie przewyższy materialnych zasobów p. Konopnickiej, która w dodatku kilka miesięcy zimowych musi co roku spędzać za granicą z powodu zdrowia. […] doszedłem do przekonania, że trzeba być bogatym, by móc na wsi mieszkać we własnym domu. Nie wiem, jakie materialne rezultaty wykazuje jubileuszowy dar ofiarowany Sienkiewiczowi, ale podejrzewam, że musi dwa razy więcej teraz pisać na to, by się móc przy Oblęgorku utrzymać.